Wypłata dywidendy z funduszu rezerwowego spółki z o.o.

Obliczanie maksymalnej dopuszczalnej dywidendy 

Z godnie z art. 192 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.)*:

„Kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe”.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, dywidendę można wypłacić nie tylko z zysku osiągniętego przez spółkę w ostatnim roku obrotowym, ale również z niepodzielonych zysków z lat ubiegłych oraz z „kwot przeniesionych z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału”.

Przy obliczaniu maksymalnej dopuszczalnej dywidendy nie można jednak zapominać o drugim zdaniu zawartym w art. 192 K.s.h., w świetle którego kwota zysku osiągniętego za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału, powinna zostać pomniejszona o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

Zobacz też: Zysk na kapitał zapasowy

Dopuszczalność wypłaty dywidendy z kapitału zapasowego spółki

Rozważając dopuszczalność wypłaty dywidendy z kapitału zapasowego spółki z o.o. trzeba zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii.

Po pierwsze, kapitał zapasowy może zostać wykorzystany na wypłatę dywidendy tylko i wyłącznie w tej części, w której został utworzony z zysku. Nie mogą zatem zostać przeznaczone do podziału zgromadzone w funduszu zapasowym środki pochodzące z nadwyżki wkładów wspólników ponad wartość nominalną obejmowanych przez nich udziałów. W ramach kapitału zapasowego należy więc wyraźnie rozróżnić kwoty przeniesione z zysku od tzw. agio.

Po drugie, cytowany przepis art. 192 K.s.h. mówi o: „kwotach przeniesionych z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału”. Nasuwa się tym samym pytanie, jakie to kwoty funduszu zapasowego utworzonego z zysku mogę być przeznaczone do podziału i co o tym decyduje. Kodeks spółek handlowych nie dostarcza nam rozwiązania tego problemu.

W jakiej części kapitał zapasowy utworzony z zysku może zostać przeznaczony do podziału między wspólników?

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie znajdujemy ograniczenia analogicznego do zawartego w art. 396 § 5 K.s.h. odnoszącego się do spółki akcyjnej, w świetle którego części kapitału zapasowego w wysokości jednej trzeciej kapitału zakładowego można użyć jedynie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (nie zaś na wypłatę dywidendy). Jeśli umowa spółki również nie zawiera postanowień wskazujących, w jakiej części kapitał zapasowy utworzony z zysku może zostać przeznaczony do podziału między wspólników, wówczas kwota ta powinna zostać wyraźnie określona w uchwale zgromadzenia wspólników spółki.

Po trzecie, warunkiem podziału między wspólników zysków skumulowanych w funduszu zapasowym, jest osiągnięcie przez spółkę zysku za ostatni rok obrotowy. Tylko bowiem wówczas spółka może w ogóle wypłacić wspólnikom dywidendę. Jeśli spółka poniosła za ostatni rok obrotowy stratę, to nie może wypłacać dywidendy ze środków zgromadzonych na kapitale zapasowym.

Wypłaty dywidendy dokonuje zarząd spółki na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników. Podjęcie uchwały w przedmiocie podziału zysku zastrzeżone zostało w Kodeksie spółek handlowych do kompetencji zwyczajnego zgromadzenia wspólników, które powinno odbyć się nie później niż w terminie sześciu miesięcy po upływie danego roku obrotowego.

Nienależna wypłata dywidendy wspólnikowi

Na marginesie można nadto wspomnieć, że w myśl art. 198 § 1 K.s.h. wspólnik, który wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymał nienależną mu wypłatę dywidendy, obowiązany jest do jej zwrotu. Odpowiedzialność za zwrot nienależnie wypłaconej wspólnikowi dywidendy ponoszą również członkowie zarządu spółki, którzy dokonali wypłaty z naruszeniem przepisów prawa lub postanowień umowy spółki.

Art. 192 jest przepisem bezwzględnie obowiązującym. Przeznaczenie na dywidendę kwot wyższych niż wynikające z ograniczeń ustanowionych w tym przepisie oznacza bezprawne wypłaty, do których zwrotu wspólnicy są zobowiązani z mocy art. 198.

Limit kwoty dywidendowej

Limit kwoty dywidendowej uzyskuje się przez dodanie do wykazanego w sprawozdaniu finansowym zysku netto za ostatni (ubiegły) rok obrotowy niepodzielonych zysków z lat ubiegłych (wykazanych w sprawozdaniach finansowych za lata ubiegłe) oraz kwot przeniesionych z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału między wspólników. Tak obliczoną kwotę należy następnie pomniejszyć o niepokryte jeszcze straty, wartość nominalną udziałów własnych oraz o kwoty, które, stosownie do umowy spółki albo przepisów ustawy, powinny być odpisane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe. Nowelizacja omawianej regulacji, dokonana przez ustawę z 12 grudnia 2003 r., miała na celu usunięcie niejasności, jakie występowały w związku z poprzednim brzmieniem art. 192 (zob. na ten temat R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, w: R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, Komentarz, t. II, s. 316-317).

Zasady tworzenia i funkcjonowania kapitału zapasowego oraz kapitałów rezerwowych

Należy zauważyć, że szczegółowe zasady tworzenia i funkcjonowania kapitału zapasowego oraz kapitałów rezerwowych nie są regulowane przepisami Kodeksu spółek handlowych, dotyczącymi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wiadomo natomiast, że do kapitału zapasowego przelewa się agio (art. 154 § 3 zd. 2), że tworzy się kapitał rezerwowy z dopłat wspólników (art. 36 ust. 2e u.rach.) oraz kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny, który nie może być przeznaczony do podziału (art. 31 ust. 4 u.rach.), oraz że tworzy się kapitał rezerwowy o wartości odpowiadającej wartości nominalnej udziałów własnych (wniosek z art. 36a ust. 3 u.rach.). Środki żadnego z tych funduszy nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. W szczególności nie może być użyte na wypłatę dywidendy agio, bo sprzeciwia się temu wyraźnie obecne brzmienie art. 192. Wszak agio nie jest ani niepodzielonym zyskiem z lat ubiegłych, ani kwotą pochodzącą z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Agio może być zatem użyte na podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki (co ekonomicznie może być ekwiwalentem dywidendy – zamiast dywidendy wspólnicy otrzymują nowe udziały), bo wynika to z art. 260 § 1 w zw. z art. 154 § 3 zd. 2, ale nie może być wypłacone jako dywidenda. Z tych samych powodów na podstawie art. 192 nie można wypłacić dywidendy ze środków zgromadzonych w kapitale rezerwowym z dopłat wspólników, gdyż ten kapitał nie jest tworzony z zysku, a ponadto dopłaty zwraca się wspólnikom w specyficznym trybie niemającym nic wspólnego z podziałem zysku (art. 179). Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny nie może być przeznaczony na wypłatę dywidendy z mocy wyraźnego brzmienia art. 31 ust. 4 u.rach. Kapitał rezerwowy obrazujący wartość nominalną udziałów własnych także nie może być przeznaczony na ten cel, skoro z mocy art. 192 o wartość udziałów własnych ma być właśnie pomniejszony limit kwoty dywidendowej.

Umowa spółki może ponadto wprowadzać zapisy o utworzeniu kapitałów (funduszy) rezerwowych, które nie mogą być przeznaczone do podziału, pomimo że są tworzone z zysku (np. fundusz inwestycyjny, który może być użyty tylko na finansowanie inwestycji spółki), albo zapisy odpowiadające art. 396 § 5, tj. że kapitał zapasowy w określonej wysokości (np. jednej trzeciej kapitału zakładowego) może być użyty tylko na pokrycie strat.

Określenie maksymalnej sumy dywidendowej 

Po nowelizacji nie budzi wątpliwości, że określenie maksymalnej sumy do wypłaty (sumy dywidendowej) wynika z przyjęcia za wyjściowy (ale niekonieczny) zysku za ostatni rok obrotowy wynikającego ze sprawozdania finansowego (przy czym należy pominąć zmniejszenie tego kapitału wynikające z wypłaty zaliczek, por. uwagi do art. 194 i 195), a odpowiednie zmniejszenie i zwiększenie będzie dotyczyć konkretnych pozycji tej części pasywów bilansów, poprzez ich dodanie lub odjęcie, zgodnie z dyspozycją komentowanej regulacji. Wobec tego, biorąc pod uwagę składniki tego kapitału, na poczet sumy dywidendowej mogą być zaliczane następujące pozycje:

1)

zysk netto roku obrotowego,

2)

(minus) odpisy z zysku netto roku obrotowego, przewidziane umową spółki albo ustawą,

3)

(plus) zyski z lat ubiegłych,

4)

(minus) strata z ostatniego roku obrotowego (lub lat poprzednich),

5)

(plus) kapitały rezerwowe z zysku oznaczone odrębnie w pozycji kapitałów, co do których nie ma w umowie spółki ograniczeń dla ich rozdzielenia między wspólników,

6)

(plus) kapitał zapasowy utworzony (bądź jego część) z odpisów z zysku, jeżeli umowa spółki nie przewiduje jego szczególnego przeznaczenia wyłączającego, aby był on wykorzystywany (por. uwagę 15 do art. 189),

7)

(minus) udziały własne.

Nie mogą natomiast służyć do określenia lub ustalenia wysokości sumy dywidendowej następujące pozycje kapitału własnego (nie można ich użyć):

1)

kapitał zapasowy lub jego część utworzona z agio emisyjnego (art. 154 § 3 zd. 2),

2)

kapitał rezerwowy z dopłat wspólników, chociażby umowa stanowiła, że nie podlega on zwrotowi inaczej,

3)

kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny,

4)

kapitał rezerwowy utworzony z zysku, o którego przeznaczeniu innym niż na dywidendę przesądza umowa spółki oraz oczywiście

5)

kapitał zakładowy.

To zestawienie daje oczywisty wniosek, że dopuszczalna (maksymalna) suma dywidendowa to po prostu wysokość kapitału własnego pomniejszona o te ostatnie składniki, które są dodatnie, czyli ściślej rzecz biorąc, kapitał własny po odjęciu od niego wartości tych pozycji, gdyż część z nich jako wartość dodatnia zwiększa sumę kapitału własnego, natomiast pozycje ujemne, jak straty czy udziały własne, same obniżają sumę kapitału własnego.

Ustawa pozwala zwiększać zysk o „kwoty przekazane na fundusze rezerwowe utworzone zgodnie z ustawą lub umową spółki, które mogą być przeznaczone do podziału”, przez co należy rozumieć wysokość poszczególnych kapitałów rezerwowych, które mogą służyć do podziału między wspólników. W zasadzie chodzi tu o ich wysokość wynikającą z bilansu za ostatni rok obrotowy, jednakże należy mieć na uwadze, że uchwała o przeznaczeniu zysku w części na zwiększenie tych kapitałów skutkuje zwiększeniem kwot, które mogą służyć do podziału.

Redukcja sumy dywidendowej o straty

Ustawa nakazuje zmniejszać zysk (sumę do podziału) o obowiązkowe, umowne lub ustawowe, odpisy z zysku przekazane (lub choćby mające zostać przekazanymi) na kapitały rezerwowe utworzone zgodnie z ustawą lub umową spółki, które nie mogą być przeznaczone do podziału, przez co należy rozumieć wysokość poszczególnych kwot, co do których wynika obowiązek odpisu, a nie samych kapitałów rezerwowych, które mogą służyć do podziału między wspólników (ich wyłączenie od podziału wynika a contrario z art. 192 zd. 1). Technicznie rzecz ujmując, także przeznaczenie części zysku na pokrycie straty odnosi ten sam skutek (tu jednak przewidziany w komentowanym przepisie obowiązek każdorazowej redukcji sumy dywidendowej o straty daje ten sam efekt). Dlatego też wskazany schemat budowy sumy dywidendowej należy skorygować o następstwa uchwały o przeznaczeniu zysku i wiążąca będzie wysokość kapitałów rezerwowych nienadających się do podziału między wspólników po ich zwiększeniu wskutek podjęcia uchwały o przeznaczeniu zysku (pierwotnym podziale zysku). Wynika to bowiem z tego, że komentowany przepis ogólnie określa, co jest dopuszczalne na tle ostatniego zamknięcia rachunkowego (czyli przed samą decyzją o przeznaczeniu zysku).

* Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.