Sprzedaż zamienników a ochrona marki – klauzula napraw

Ochrona wzorów przemysłowych

Odnosząc się do poruszonego problemu, należy zauważyć, że znakomita część elementów składowych danego produktu (np. samochodu) bywa chroniona na mocy przepisów prawa własności przemysłowej, odnoszących się do wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych. Stanowią one – podobnie jak wynalazki – przejaw twórczej działalności człowieka, który może znaleźć się w orbicie zainteresowań innowacyjnego przedsiębiorcy, czy to jako twórcy danego wzoru, czy też (jak w Pana przypadku) osoby pragnącej skorzystać ze wzoru stworzonego już przez kogoś innego. Formę i zakres ochrony wzorów przemysłowych i użytkowych reguluje ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (j.t. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.; dalej „P.w.p.”). Celem ochrony przez tę ustawę jest zapewnienie uprawnionej osobie (fizycznej lub prawnej) wyłączności na osiąganie korzyści materialnych z przedmiotu ochrony.

Niektóre użyteczne rozwiązania techniczne, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, mogą być chronione jako wzory użytkowe nazywane powszechnie małymi wynalazkami. Ochrona wzoru użytkowego jest udzielana przez Urząd Patentowy RP na okres 10 lat. Ustawa definiuje wzór użytkowy jako nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Zatem dla uzyskania ochrony niezbędne jest, aby wytwór spełniał wszystkie przesłanki, o których mowa w powołanej definicji.

Czym jest wzór użytkowy?

Definicja wzoru użytkowego zawarła się też w wyroku z dnia 9 listopada 2006 r. WSA w Warszawie, który stanowił, że: „Wzór użytkowy, o którym mowa w art. 94 P.w.p. stanowi odrębny przedmiot ochrony własności przemysłowej, który dotyczy tylko przedmiotu materialnego o trwałej postaci, określonego poprzez cechy techniczne przedmiotu, przejawiające się w ukształtowaniu przestrzennym (kształcie) i/lub budowie (konstrukcji) danego przedmiotu, jako całości bądź zestawienia elementów (niepołączonych ze sobą konstrukcyjnie), również określonych, co do ukształtowania przestrzennego. Mając powyższe na uwadze, należy zauważyć, iż ochronie nie podlegają rozwiązania niezdeterminowane, co do ukształtowania przestrzennego (…).”

Wzór przemysłowy

Czym innym natomiast jest wzór przemysłowy. Ochrona z P.w.p. dotyczy tu jedynie zewnętrznego wyglądu produktów. Oznacza to, że nie jest chroniony wytwór (towar) jako taki, a jedynie nowa i posiadająca indywidualny charakter postać tego wytworu lub jego części, nadana mu, w szczególności, przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Należy podkreślić, że nie są objęte ochroną takie cechy wytworu, które muszą być odtworzone w dokładnej formie i wymiarach w celu umożliwienia mechanicznego połączenia go lub współdziałania z innym wytworem, bądź wynikają wyłącznie z jego funkcji technicznej. Wytwory takie mogą, ewentualnie stanowić przedmiot omówionych powyżej patentu i prawa ochronnego na wzór użytkowy.

Należy tu wyjaśnić, że wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Za wytwór uważa się także:

1. przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie (wytwór złożony);
2. część składową, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy;
3. część składową, jeżeli może być przedmiotem samodzielnego obrotu.

Ochrona wzoru i kształtu części zamiennych do samochodów przez producenta

Warto zauważyć, że 1 listopada 2007 r. wszedł w życie art. 106 ustawy – Prawo własności przemysłowej, który wprowadził tak zwaną „klauzulę napraw”, ograniczającą ochronę części zamiennych poprzez rejestrację w Urzędzie Patentowym wzorów dla tych części. Klauzula napraw spowodowała, że szanse konkurowania producentów części zamiennych zostały zrównane z podmiotami wytwarzającymi części oryginalne, które wspierane są przez koncerny motoryzacyjne. Jednak dosłownie jeszcze chwilę przed przegłosowaniem ustawy przez Sejm koncerny samochodowe masowo zastrzegały wzory (kształty) tak zwanych części widocznych. Za pośrednictwem rzeczników praw patentowych zaczęto też ścigać legalnie funkcjonujące na polskim rynku firmy. Niemniej klauzula napraw w Polsce nie została ograniczona w sposób skuteczny przez monopolistów mimo podejmowanych prób.

Klauzula napraw 

Trzeba sobie uzmysłowić, że „klauzula napraw” dotyczy jedynie widocznych części składowych wytworu złożonego (tj. zderzaki, maski, atrapy chłodnicy, błotniki, lusterka, lampy, felgi itd.). Tym samym może się ona odnosić tylko do niewielkiej liczby części składowych wytworu złożonego. Co więcej użycie części zamiennych widocznych podczas używania, nie jest dowolne. Można ich użyć tylko w celu przywrócenia wytworowi złożonemu wyglądu początkowego. W związku z tym widoczne części zamienne nie mogą być używane do montowania tzw. samochodów składaków czy też tuningu istniejących już aut.

A zatem jeżeli wykorzystane przez Pana części innych producentów miałyby służyć przemysłowej produkcji nowego wytworu (np. składaka), to producenci użytych do niego części składowych mogą ubiegać się o ochronę z tytułu rejestracji tych części, ponieważ w tym przypadku nie obejmuje ich ww. „klauzula naprawy”. Jeżeli jednak oferowane przez Pana felgi nie służą produkcji nowego modelu samochodu, to obejmuje je „klauzula napraw”, zatem producenci oryginalnych felg nie mogą Panu zarzucić naruszenia ich praw.

Użycie cudzego znaku towarowego przy wytwarzaniu felg samochodowych

Niemniej na tle użycia przez Pana wzoru przemysłowego kapsli np. „Audi” pojawia się jeszcze inne zagadnienie z zakresu ochrony objętej prawem przemysłowym, a mianowicie kwestie znaków towarowych. Jeżeli bowiem kapsle „Audi” produkowane są przez znanego producenta, to są one kojarzone przez konsumentów poprzez stosowane przez producentów znaki towarowe dla oznaczenia swoich produktów. Zgodnie z art. 120 znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.

Możliwość korzystania z cudzego znaku towarowego przewiduje m.in. art. 156 ust. 1 pkt 3 P.w.p., który zezwala na takie działania, jeśli jest to konieczne dla wskazania przeznaczenia towaru, w szczególności oferowania części zamiennych, akcesoriów lub usług. Działanie takie będzie dozwolone, gdy w inny sposób nie będzie możliwe zaprezentowanie konsumentom tego rodzaju informacji. Na przykład zakład napraw określonej marki pojazdów może mieć szyld z logo producenta celem wskazania potencjalnym klientom zakresu świadczonych przez siebie usług. Nie może to jednak doprowadzić do mylnego przeświadczenia o istnieniu gospodarczych powiązań między tym zakładem naprawczym a producentem części zamiennych.

Tak zwana instytucja „dozwolonego użytku” dopuszcza korzystanie przez osobę trzecią z objętego ochroną wzoru przemysłowego m.in. do użytku osobistego niezwiązanego z działalnością gospodarczą, do celów doświadczalnych, naukowych, o ile nie narusza to dobrych obyczajów, nie utrudnia korzystania z wzoru uprawnionemu i wskazuje źródło jego pochodzenia. Dopuszczalne jest również korzystanie z wzoru do wykonania na indywidualne zamówienie naprawy związanej z odtworzeniem części składowej wytworu złożonego, w celu przywrócenia mu pierwotnego wyglądu.

Użycie wzoru felg znanego producenta 

A zatem jeżeli Pana celem jest stworzenie jednego wytworu na własny użytek, to użycie przez Pana wytworu innego, znanego producenta będzie możliwe bez narażania się na zarzut naruszenia prawa z rejestracji wzoru w Urzędzie Patentowym. Jeżeli jednak planuje Pan sprzedaż innego wytworu z użyciem znaku znanego producenta na szerszą skalę, to już takie działania przekraczają granice dozwolonego użytku (felga z kapslem wskazująca na pochodzenie felgi wg znaku z kapsla). Tutaj jednak kapsle mają wskazywać zapewne na markę samochodu a nie na markę felg. Dlatego też kapsle i felgi traktowałabym osobno, aby nie powstało mylne wrażenie, iż kapsle „Audi” określają oryginalne pochodzenie felg.

Zasadą jest, że producentom przysługuje tzw. prawo wyłączne do korzystania w sposób zarobkowy lub zawodowy z własności intelektualnej chronionej tym prawem, co jest potwierdzone posiadaniem patentu, praw autorskich lub prawa wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku. Innymi słowy, przedsiębiorstwo, w ramach którego został opracowany wzór użytkowy czy przemysłowy może uzyskać na niego ochronę, która zagwarantuje mu wyłączność w zakresie korzystania z takiego wzoru i sprzeciwiania się kopiowaniu innowacyjnych rozwiązań przez konkurentów, tym samym gwarantując zapewnienie ekonomicznych korzyści z faktu opracowania i wdrożenia w przestrzeń gospodarczą danego rozwiązania innowacyjnego (wzoru przemysłowego, wzoru użytkowego). Dlatego też w żaden sposób nie można sugerować, że kapsel marki np. Audi jest nierozerwalnie związany z felgą.

Reasumując – o ile sprzedaż przez Pana felg innych producentów niż producentów konkretnych aut nie budzi zastrzeżeń, to łączenie ich z oryginalnymi kapslami danej marki może Pana narazić na zarzut „podrabiania” oryginalnych części (felg), a tym samym naruszenie wzoru użytkowego producenta. Dlatego też rekomendowałabym rozdzielenie sprzedaży tych dwóch produktów.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.