Sprzedaż spółki z o.o. jako zorganizowanego przedsiębiorstwa

Zbycie spółki w drodze sprzedaży

Z Pana relacji wynika, że chce Pan zbyć przedsiębiorstwo spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w drodze sprzedaży. Następnie chciałby Pan spółkę wykreślić z KRS. Wobec tego pyta Pan, jakie formularze złożyć, aby wykreślić sprzedawaną spółkę z KRS, oraz jakie czynności powinna dokonać spółka kupująca.

Już na tym etapie muszę Panu zaznaczyć, że zbycie spółki a zbycie przedsiębiorstwa spółki to dwie odmienne czynności.

Sprzedaż spółki oznacza, że wspólnicy zbyli 100% udziałów na rzecz innej spółki.

W polskim prawie obowiązuje zasada, że nie można przez czynność prawną (np. umowę) wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne (art. 57 § 1 Kodeksu cywilnego).

Natomiast Kodeks spółek handlowych (w skrócie K.s.h.) nie wyłącza zbywalności udziału (udziałów), stąd zasadą jest możliwość ich przeniesienia w drodze czynności prawnej (np. darowizny, umowy sprzedaży) na inną osobę. Poczynić tu należy pewne zastrzeżenie – jeżeli według umowy spółki wspólnik może mieć tylko jeden udział, umowa spółki musi wyraźnie dopuszczać możliwość zbycia części takiego udziału (art. 181 K.s.h.), przy czym w wyniku podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50-złotowe.

W pozostałych przypadkach zbycie udziału (udziałów) jego części lub części ułamkowej mogą ograniczyć wyłącznie wspólnicy jedynie w drodze umowy spółki. Jeśli zatem brak odpowiednich zapisów w samej umowie spółki, każdy wspólnik może swobodnie rozporządzać swoim udziałem (udziałami).

Zobacz też: Zgłoszenie połączenia spółek do KRS

Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›

Ograniczenia zbywalności udziałów spółki

Określenie sposobu ograniczenia zbywalności udziałów (może to być np. ograniczenie co do osoby nabywcy, jego kwalifikacji czy zastrzeżenie prawa pierwokupu na rzecz wspólnika lub wspólników), podobnie jak określenie sankcji naruszenia ustanowionego ograniczenia pozostawiono wspólnikom, z tą jedynie uwagą, iż nie można całkowicie wyłączyć zbycia udziału (udziałów). Najczęściej spotykanym w praktyce sposobem ograniczenia zbywalności udziału (udziałów) w spółce z o.o. jest konieczność uzyskania jej zgody na transakcję.

Jeżeli inaczej nie postanowią wspólnicy w umowie spółki – pozwolenia na zbycie, jeżeli jest ono konieczne, udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy odmówił on tej zgody, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody (np. istnienie konfliktów między wspólnikami, trudności finansowe wspólnika pragnącego zbyć udziały). W tym ostatnim przypadku spółka może jednak w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia udziału (udziałów) i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu – w miarę potrzeby – opinii biegłego.

Przeczytaj też: Umowa darowizny akcji

Zbycie udziałów przez wspólnika bez zezwolenia spółki

Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, z wyjątkiem jednak sytuacji, gdy wspólnik nie przyjął oferowanej zapłaty.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego umowa zbycia udziału (udziałów) zawarta bez zezwolenia spółki stanowi czynność bezskuteczną zarówno wobec spółki jak i w stosunkach między stronami (tak wyrok z 7 września 1993 r., sygn. akt II CRN 60/93).

Zgodnie z przepisem art. 180 K.s.h. „zbycie udziału, jego części lub części ułamkowej powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Forma ta jest zastrzeżona pod rygorem nieważności”.

Zbycie udziału staje się skuteczne wobec spółki dopiero od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym, wraz z dowodem dokonania czynności, czyli umową zbycia zawartą w odpowiedniej formie (art. 187 § 1 K.s.h.). Innymi słowy, skutkiem przytoczonego przepisu prawa jest to, iż za wspólnika wobec spółki do czasu odpowiedniego zawiadomienia uważa się zbywcę udziału. Dotyczy to zarówno praw wspólnika (np. udziału w posiedzeniach zgromadzenia wspólników, poboru dywidendy), jak i jego obowiązków (np. w zakresie dopłat).

Zawiadomienie spółki o zbyciu udziałów 

Samo zawiadomienie spółki o zbyciu udziału nie wymaga żadnej szczególnej formy, choć wskazane jest zachowanie przynajmniej zwykłej formy pisemnej, i może być dokonane przez którąkolwiek ze stron transakcji.

Po otrzymaniu zawiadomienia o zbyciu udziału (jego części lub części ułamkowej) spółka powinna wpisać nowego wspólnika do księgi udziałów (art. 188 § 1 K.s.h.). Wobec osób trzecich przeniesienie udziału staje się jednak skuteczne dopiero z chwilą ujawnienia tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Po wpisaniu nowego wspólnika do księgi udziałów do zarządu spółki należy złożenie do sądu rejestrowego nowej (zaktualizowanej) listy wspólników z określeniem liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich (art. 188 § 3 K.s.h.).

Obowiązek zgłoszenia w KRS zmiany składu wspólników

Spółka z o.o. jest zobowiązana zgłosić zmianę składu wspólników w terminie siedmiu dni od dnia zawarcia umowy zbycia udziałów.

Wymagane do zgłoszenia dokumenty to:

• wniosek o zmianę w postaci poprawnie wypełnionego formularza KRS-Z3;
• załącznik do wniosku o zmianę w postaci poprawnie wypełnionego formularza KRS-ZE;
• podpisana przez wszystkich członków zarządu nowa lista wspólników z wymienieniem liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich (art. 188 § 3 K.s.h.).

Żaden inny dokument, w szczególności umowa zbycia udziałów, nie jest potrzebny, aby sąd dokonał wpisu zmiany w rejestrze.

Sąd rejestrowy dokonuje wyłącznie kontroli formalnej w celu sprawdzenia, czy lista wspólników dołączona do wniosku została sporządzona zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych (art. 23 ust. 1 ustawy o KRS).

Transakcja zbycia udziału, która doprowadziła do takiej zmiany w strukturze udziałowej spółki z o.o., że nabywca stał się wspólnikiem posiadającym co najmniej 10% kapitału zakładowego, w przeciągu siedmiu dni od zawiadomienia spółki o transakcji podlega zgłoszeniu przez zarząd na stosownym formularzu do Krajowego Rejestru Sądowego – art. 38 § 1 pkt 8 lit. c ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Przepis ten stanowi, że w dziale pierwszym rejestru przedsiębiorców w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zamieszcza się dane dotyczące wspólników posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi co najmniej 10 proc. kapitału zakładowego oraz ilość posiadanych przez tych wspólników udziałów i łączną ich wysokość.

Z tego przepisu należy wywnioskować jedynie, że nie ma obowiązku ujawniania w rejestrze „małych wspólników”. Wiedzę o składzie wspólników sąd czerpie z listy wspólników. Umowy zbycia udziałów są zbędne w tym celu.

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. a podatek od czynności cywilnoprawnych i dochodowy

Umowa sprzedaży udziału w spółce z o.o. podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, według stawki 1% liczonej od ceny sprzedaży (art. 7 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych). Do zapłaty podatku obowiązany jest kupujący. Mając to na uwadze, winien on ujawnić transakcję we właściwym urzędzie skarbowym, składając odpowiednią deklarację.

Przychód ze sprzedaży udziału podlega u sprzedającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Warto na marginesie wspomnieć, że w przypadku zbycia udziału nabywca odpowiada wobec spółki solidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenia (np. zaległe dopłaty, wyrównanie wartości wkładu) należne spółce ze zbytego udziału lub zbytej części udziału. Oznacza to więc, iż spółka może żądać całości lub części świadczenia od nich obu łącznie lub od każdego z osobna, a zaspokojenie spółki przez którąkolwiek ze stron transakcji zbycia udziału zwalnia z zobowiązania drugą stronę.

Zbycie udziałów w spółce a zbycie przedsiębiorstwa spółki

Należy także zaznaczyć, że zgromadzenie wspólników może podjąć uchwałę o zbyciu przedsiębiorstwa swojej firmy, ale to nie jest to samo co zbycie udziałów.

Zbycie przedsiębiorstwa nie stanowi zbycia udziałów, w związku z czym nie ma zastosowania procedura dotycząca zbycia udziałów. Spółka nadal ma swoich dotychczasowych udziałowców, pozbywa się jedynie swojego przedsiębiorstwa, co może prowadzić do jej likwidacji.

Taka operacja oznacza, że dochodzi do kupna przedsiębiorstwa spółki, ale nie jej udziałów, jakie posiadają jej udziałowcy. Spółka, która zakupi przedsiębiorstwo, nie staje się właścicielem spółki, a jedynie jej zorganizowanej części w postaci przedsiębiorstwa spółki (firmy, jak można to potocznie ująć).

Oczywiście, aby nabyć przedsiębiorstwo innej firmy, spółka musi także prowadzić działalność, aby móc kontynuować działanie nabywanej firmy, wprowadzić je do własnej działalności i księgowości.

Przedsiębiorstwo nie obejmuje jednak udziałów wspólników w spółce z o.o.

Zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego „przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej”.

W praktyce do aktywów przedsiębiorstwa zalicza się też inne, tj. rynek, klientelę, renomę czy know-how. Powszechną praktyką jest szczegółowe wyliczenie wszystkich zbywanych aktywów w umowie oraz ich indywidualne oznaczenie w załącznikach do umowy sprzedaży (na przykład poprzez załączenie listy aktywów z corocznej inwentaryzacji w spółce).

Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa za jego zobowiązania w chwili nabycia

Natomiast stosownie do art. 55² Kodeksu cywilnego „czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych”.

Nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć (art. 55⁴ Kodeksu cywilnego)

Reasumując:

• jeżeli chce Pan nabyć przedsiębiorstwo, to wystarczy uchwała zgromadzenia wspólników,
• jeżeli chce Pan nabyć udziały, to konieczna jest wskazana procedura i zawarcie odrębnych umów.

W uchwale wskazuje się, że spółka zbywa swoje przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ Kodeksu cywilnego, na czyją rzecz następuje zbycie, za jaką cenę, ewentualnie sposób zapłaty wspólnie uzgodniony, ponadto należy powierzyć wykonanie uchwały zarządowi, na jej podstawie zarząd zawrze z kupującą spółkę umowę zbycia przedsiębiorstwa z podpisami poświadczonymi notarialnie.

W uchwale zarządu wskazuje się, że zarząd wyraża zgodę na zbycie przez wspólnika A posiadanych przez niego udziałów w spółce …, w liczbie …, o wartości nominalnej każdego udziału … i łącznej wartości nominalnej zbywanych udziałów na rzecz …, na warunkach wskazanych w ofercie zbycia, ponadto należy zawrzeć w niej stwierdzenie, że pozostali wspólnicy zostali poinformowani o ofercie zbycie pisemnie i oświadczyli, że nie korzystają z prawa pierwszeństwa nabycia tych udziałów.

Z tą uchwałą można zawrzeć umowę zbycia i podpisać ją u notariusza.

Zbycie przedsiębiorstwa będącego majątkiem spółki z o.o.

Wracając do zbycia przedsiębiorstwa, należy wskazać, że zbycie przedsiębiorstwa będącego majątkiem spółki z o.o. nie musi prowadzić do utraty bytu spółki, jeżeli umowa sprzedaży przedsiębiorstwa nie przewiduje jednocześnie zbycia udziałów.

Spółka przestaje istnieć po przeprowadzeniu jej likwidacji, zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych i wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego.

Należy również zauważyć, że zbycie przedsiębiorstwa nie można utożsamiać z jednoczesną utratą udziałów przez wspólników, gdyż prawo rozporządzania udziałami należy do wspólników, a nie do spółki. Jak już wskazałem, umowa spółki może jedynie ograniczać to prawo, ale nie może rozporządzać udziałami należącymi do poszczególnych wspólników. Można jedynie stwierdzić, iż w wyniku transakcji sprzedaży przedsiębiorstwa wartość udziału zmienia się (maleje), z uwagi na zmniejszenie majątku spółki.

Nabycie przedsiębiorstwa nadal uznawane jest za atrakcyjną alternatywę przejęcia biznesu w porównaniu z nabyciem 100% udziałów w spółce.

Poza aspektami podatkowymi takiej transakcji formuła sprzedaży przedsiębiorstwa jest brana pod uwagę, gdy kupujący nie zamierza przejmować zobowiązań spółki bądź odpowiadać za długi przejmowanego biznesu.

Kupując przedsiębiorstwo, nabywca będzie bowiem w uprzywilejowanej sytuacji ze względu na fakt, iż w transakcji nabywa on jedynie aktywa, co znacznie ogranicza ryzyko po jego stronie.

Przedsiębiorstwo może być przedmiotem obrotu jako całość, a jego sprzedaż obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści umowy albo z przepisów szczególnych. Jeżeli kupujący nie decyduje się na nabycie całości przedsiębiorstwa, może nabyć jego poszczególne aktywa, ewentualnie zorganizowaną część przedsiębiorstwa.

W ostatnim przypadku powinna ona być dostatecznie wyodrębniona, aby mogła stanowić samodzielne przedsiębiorstwo, w którym prowadzi się biznes. Na przykład, taką zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa może być jedna z fabryk działająca w ramach większego zakładu produkcyjnego albo oddział spółki, który samodzielnie prowadzi działalność w ramach działalności spółki na określonym obszarze.

Sprzedaży przedsiębiorstwa nie należy mylić ze sprzedażą udziałów również w tym kontekście, że stroną umowy po stronie zbywcy nie będą udziałowcy spółki, ale sama spółka będąca właścicielem przedsiębiorstwa. W takiej transakcji, w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będzie ona reprezentowana przez zarząd, ewentualnie przez pełnomocnika lub prokurenta.

Sprzedaż przedsiębiorstwa przez spółkę a podatek VAT

Zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 75¹ Kodeksu cywilnego). Jeżeli zaś w skład zbywanego przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, wówczas należy umowę sporządzić w formie aktu notarialnego. Niezachowanie odpowiedniej formy spowoduje nieważność umowy.

W kontekście kwestii podatkowych warto wskazać na zasady odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa wobec fiskusa. Co do zasady nabywca przedsiębiorstwa będzie zwolniony z tej odpowiedzialności, jeżeli uzyska z urzędu skarbowego zaświadczenie o braku zaległości najpóźniej na 30 dni przed jego zbyciem.

Ponadto może się pojawić kwestia ewentualnego opodatkowania transakcji VAT. Zgodnie z treścią art. 6 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nie oznacza to jednak, że przy tej transakcji nie powstaje obowiązek podatkowy w ogóle.

Otóż powstaje, ponieważ kupujący musi uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% wartości sprzedawanych nieruchomości oraz 1% dla pozostałych składników. W przypadku niewyodrębnienia wartości poszczególnych składników nie można zastosować do każdego z nich odrębnej stawki podatku, dlatego wówczas należy obliczyć podatek na podstawie jednolitej – najwyższej – stawki, czyli 2%.

Reasumując, jeżeli chce Pan zbyć samo przedsiębiorstwo, to oczywiście jest to możliwe. Nie dojdzie jednak do wykreślenie spółki z o.o. z rejestru. Do tego potrzebne będzie przeprowadzenie likwidacji spółki.

Natomiast jeżeli dojdzie do zbycia udziałów spółki z o.o., to należałoby ją przeprowadzić według procedur opisanych powyżej. Spółka z o.o., której udziały zostały sprzedane, nadal istnieje, jednak inna spółka z o.o. stała się z chwilą sprzedaży jedynym udziałowcem takiej spółki. Zarząd spółki, której udziały zostały sprzedane, po poinformowaniu go o transakcji powinien zgłosić do KRS nabycie udziałów na formularzach przedstawionych przeze mnie. Jeżeli dany podmiot jest właścicielem 100 % udziałów, to jest również właścicielem przedsiębiorstwa będącego własnością spółki jako osoby prawnej.

Przejęcie majątku jednej spółki przez drugą spółkę

Na marginesie dodam, że Kodeks spółek handlowych przewiduje specjalną procedurę łączenia się spółek kapitałowych. Wprawdzie nie jest to sprzedaż, jednak powoduje przejęcie majątku jednej spółki przez drugą spółkę (przejmującą).

Przepisy regulujące łączenie znajdują się od art. 491 do art. 516 Kodeksu spółek handlowych.

Zgodnie z art. 491 § 1 K.s.h. „spółki kapitałowe mogą się łączyć między sobą oraz ze spółkami osobowymi; spółka osobowa nie może jednakże być spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną. Nie może się łączyć spółka w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku, ani spółka w upadłości”.

Stosownie do art. 492 § 1 pkt 1 „połączenie może być dokonane przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie)”.

Wspólnicy spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki mogą otrzymać obok udziałów lub akcji spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej dopłaty w gotówce, nie przekraczające łącznie 10% wartości bilansowej przyznanych udziałów albo akcji spółki przejmującej, określonej według oświadczenia, o którym mowa w art. 499 § 2 pkt 4, bądź 10% wartości nominalnej przyznanych udziałów albo akcji spółki nowo zawiązanej. Dopłaty spółki przejmującej są dokonywane z zysku bądź z kapitału zapasowego tej spółki.

Wykreślenie spółki przejmowanej z rejestru

Wskutek takiego łączenia spółka przejmowana zostaje rozwiązana, bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, w dniu wykreślenia z rejestru, zaś połączenie następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby spółki przejmującej (dzień połączenia). Wpis ten wywołuje skutek wykreślenia spółki przejmowanej, z uwzględnieniem art. 507 K.s.h.

Jednak wykreślenie z rejestru spółki przejmowanej nie może nastąpić przed dniem zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej, jeżeli takie podwyższenie ma nastąpić, i przed dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby spółki przejmowanej.

Wykreślenie z rejestru następuje z urzędu.

Spółka przejmująca wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej. Na spółkę przejmującą przechodzą z dniem połączenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej. Ujawnienie w księgach wieczystych lub rejestrach przejścia na spółkę przejmującą praw ujawnionych w tych księgach lub rejestrach następuje na wniosek tej spółki.

Z dniem połączenia wspólnicy spółki przejmowanej stają się wspólnikami spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej.

Wprawdzie procedura połączenia przez przejęcie szczegółowo opisana w Kodeksie spółek handlowych nie jest sprzedażą przedsiębiorstwa ani udziałów w spółce, to jednak, z uwagi na Pana nieprecyzyjne pytanie, musiałem Panu wspomnieć także o tej możliwości.

Proszę więc szczegółowo wskazać, jaką transakcją jest Pan zainteresowany, mając na uwadze uwagi, które już poczyniłem odnośnie każdej z nich.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.