Jak rozliczyć się z odchodzącym wspólnikiem?

Spółka jawna – prawo do udziału w zyskach i stratach

W spółce jawnej to spółka jest właścicielem majątku, a zatem i pieniędzy. Wspólnicy mają udziały kapitałowe (ogół praw i obowiązków), z którymi związane jest prawo do udziału w zyskach i stratach. Podstawy prawne funkcjonowania spółki jawnej regulują przepisy Kodeksu spółek handlowych(K.s.h.). W kwestii prawa do zysku przepisy te zawierają ogólne postanowienia, z których wynika, że:

• każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu (co wynika z art. 51 § 1 K.s.h.),
• wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego (art. 52 § 1 K.s.h.),
• umowa spółki może stanowić inaczej (art. 37 K.s.h.).

Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej i nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Podatnikami są wspólnicy.

Stosownie do postanowień art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) zarówno przychody, jak i koszty ich uzyskania określa się u każdego ze wspólników spółki jawnej proporcjonalnie do przysługującego mu prawa do udziału w zysku. Jeżeli wspólnicy nie ustalą w umowie spółki innych zasad podziału zysku, przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe.

Przychody wspólnika z udziału kapitałowego w spółce jawnej, określone na podstawie art. 8 ust. 1, zalicza się do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 5b ust. 2 PIT).

Wypłata udziału w zyskach, zaliczki na poczet przyszłego zysku

Przepisy nie regulują wypłaty zysku w ciągu roku w formie zaliczek. Zagadnienie to powinno być uregulowane przez wspólników.

Sąd Najwyższy w wyroku z 5 marca 2009 r., sygn. akt III CSK 290/08, orzekł, że w spółce jawnej „(...) do wypłaty udziału w zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Dopuszczalne jest zatem pobieranie przez wspólników określonych kwot z tego tytułu bez uchwały, a jedynie za zgodą wszystkich wspólników. Na takich samych warunkach dopuszczalne jest także pobieranie przez wspólników zaliczek na poczet przyszłego zysku, które nie podlegają rozliczeniu, jeżeli spółka nie osiągnie zysku. Oznacza to, że w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Rozliczenie zaliczki następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk. (...)”.

A zatem nadpłacone wspólnikowi zaliczki mogą pozostać do rozliczenia na kolejny okres (rok).

Wysokość wypłaconych zaliczek różna od udziału w zyskach

W przedmiotowej sprawie pobrane kwoty należałoby potraktować jako zaliczki na poczet przysługującego zysku. Wysokość wypłaconych zaliczek może się różnić od faktycznego udziału w zyskach. Może zatem powstać sytuacja, że:

• zysk na koniec roku obrotowego przypadający na wspólnika będzie większy od sumy pobranych przez niego zaliczek na poczet zysku – wówczas wspólnikowi będzie się należała dodatkowa kwota zysku,
• zysk na koniec roku obrotowego przypadający na wspólnika będzie mniejszy (albo powstanie strata) od sumy pobranych przez wspólnika zaliczek – wówczas wspólnik może zwrócić nadpłacone zaliczki na poczet zysku albo pozostawić je do rozliczenia na poczet przyszłych zysków.

Według Kodeksu spółek handlowych:

„Art. 28. Majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.”

Za pomocą majątku spółka prowadzi działalność, uzyskuje przychody, generuje koszty i osiąga dochód, który przypada formalnie wspólnikom stosownie do ich udziałów w zyskach. Jeżeli są ubytki w majątku spółki, to w jej majątku, a nie w majątku wspólników. Majątek spółki jest majątkiem odrębnym od majątku wspólników.

UWAGA W przypadku zwrotu przez wspólnika różnicy pomiędzy pobranymi zaliczkami a rzeczywiście osiągniętym zyskiem albo powstałą stratą nie wystąpią żadne skutki podatkowe.

Przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń traktowany jak pożyczka

Jeśli wspólnik nie zwróci nadpłaconego zysku, wówczas – według wyjaśnień organów podatkowych – uzyskuje on przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń (jako że dysponuje obcym kapitałem) w wysokości odsetek, jakie musiałby zapłacić, gdyby pobrane środki stanowiły pożyczkę. Wspólnik będzie bowiem korzystał nieodpłatnie z pieniędzy, które nie są jego własnością (tj. ze środków, które należą się spółce jawnej). Wartość tego przychodu należy obliczyć według zasad przewidzianych w art. 11 ust. 2a pkt 4 PIT, czyli w wysokości odsetek, jakie wspólnik musiałby zapłacić, gdyby zaciągnął pożyczkę u niezależnego podmiotu prowadzącego działalność w zakresie udzielania pożyczek lub kredytów (za okres od pierwszego dnia następnego roku podatkowego do dnia faktycznego rozliczenia nadwyżki pobranych zaliczek).

Przeniesienie udziałów na nowego wspólnika – określenie wartość udziału kapitałowego

W opisanej sytuacji ma dojść do zbycia ogółu praw i obowiązków na rzecz nowego wspólnika. Stronami umowy będą: wspólnik jako zbywca oraz nabywca (nowy wspólnik). Oni dokonują rozliczenia całej transakcji. Spółka formalnie nie bierze w tym udziału. Tak samo inni wspólnicy nie biorą w tym udziału, poza wyrażeniem zgody na zbycie.

Według Kodeksu spółek handlowych:

„Art. 10. § 1. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi.

§ 2. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

§ 3. W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.”

„Art. 52. § 1. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego.

§ 2. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika.”

„Art. 65. § 4. Jeżeli udział kapitałowy wspólnika występującego albo spadkobiercy wspólnika przy rozliczeniu wykazuje wartość ujemną, jest on obowiązany wyrównać spółce przypadającą na niego brakującą wartość.”

Niestety, nie jest to wystąpienie wspólnika, do jakiego miałby wprost zastosowanie art. 65 K.s.h. Wtedy sporządza się bilans. Bilans z art. 65 K.s.h. sporządzany jest na ostatni dzień uczestnictwa wspólnika w spółce.

W drodze analogii można uznać, że w razie zbycia także sporządza się bilans, celem ustalenia wartości udziału kapitałowego wspólnika zbywcy, a zarazem wspólnika nabywcy. Ma to istotne znaczenie dla stwierdzenia, jakie prawa do zysku ma nabywca; jaka jest wartość jego udziału kapitałowego – taka jak nabył, czy mniejsza. Gdyby okazało się, że owa wartość jest mniejsza od tego, co wspólnik zbywca pobrał i co mu powinno przypaść według jego udziału – spółka może rozważać obciążenie co najmniej nowego wspólnika jako następcy prawnego obowiązkiem uzupełnienia udziału kapitałowego. Odmowa uprawniałaby do żądania zmiany jego udziałów w zysku.

Kodeks spółek handlowych zawiera mechanizmy mające na celu utrzymanie wartości udziału kapitałowego (czyli de facto wartości wkładów). Zgodnie z art. 52 § 2 K.s.h. – jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika. Podobnie do uzupełnienia udziału, którego wartość jest ujemna, zobowiązani są następcy prawni wspólnika (zarówno wstępujący w jego miejsce na podstawie umowy, jak i dziedziczenia).

Wystąpienie ze spółki – rozliczenie pobranych zaliczek

Co do zasady wartość udziału kapitałowego ustalana na dzień bilansowy jest podstawą do wzajemnych rozliczeń wspólników w przypadku wystąpienia lub śmierci wspólnika. W razie zbycia takim dniem byłby dzień przejścia ogółu praw i obowiązków wskazany w umowie zbycia. Na przykład:

1. kapitał podstawowy spółki wynosił 60 000 zł,
2. kapitał z tytułu wartości zbywczej spółki – 100 000 zł,
3. nierozliczone zyski 600 000 zł, (prawdopodobnie nie były podejmowane uchwały w przedmiocie rozliczenia zysków wypracowanych w każdym kolejnym roku)
4. pobierane z kasy spółki różne kwoty traktowane były jako zaliczki na poczet świadczeń, które będą należne wspólnikom na podstawie art. 52 § 1 K.s.h.

Wartość udziału kapitałowego 10% to kwota 76 000 zł( z 760 000)

Pobrane zaliczki – 100 000 zł

Do rozliczenia – 24 000 zł.

Po uwzględnieniu tych kwot udziały kapitałowe zbywcy mają wartość ujemną. Z tych względów co najmniej nowy wspólnik byłby zobowiązany zwrócić spółce te kwoty, jako wyrównanie brakującej wartości udziałów. Takie podejście nie zawsze trafia na podzielającego je sędziego.

Nadwyżka zaliczek z roku 2012 przeszła na 2013. Podobnie ma się z nadwyżką za rok 2013 oraz 2014. Nadwyżki te powinny się kumulować i być kompensowane zyskiem przypadającym wspólnikowi. Niezależnie od tego należałoby zrobić symulację:

1. ustalenia wartości udziałów kapitałowych wspólników wg bilansu na ostatni dzień każdego roku,
2. a w razie ujemnych wartości – zaliczenia nadwyżek na uzupełnienie udziału kapitałowego,
3. z bieżącym rozliczaniem zaliczek i zysków.

Uprawnienie spółki do żądania uzupełnienia udziału kapitałowego

W razie pobrania przez wspólnika zaliczki na poczet zysku niezgodnie z zasadami reprezentacji, spółka może zażądać zwrotu tej kwoty, jak również dochodzić swoich praw przed sądem. Niestety takich uprawnień nie posiadają pozostali wspólnicy samodzielnie.

W przypadku rozliczania nadwyżek z zyskiem z lat następnych dochodzi do tego, że nadwyżka jest inna w każdym roku i teoretycznie rozliczona co najmniej z zyskiem w latach następnych. Jeżeli nie – spółka powinna ustalić niezależnie od okoliczności wartość udziału kapitałowego wspólnika zbywcy na dzień zbycia. Byłaby to podstawa do żądania od wspólnika uzupełnienia udziału w razie, gdyby okazało się, że wskutek pobranych zaliczek stał się on ujemny lub poniżej wartości wynikającej z bilansu i udziału w zyskach.

Teoretycznie żądanie spółki o uzupełnienie udziału kapitałowego, dopóki dana osoba jest wspólnikiem, nie przedawnia się. Przedawnienie rozpoczyna swój bieg dopiero po ustąpieniu ze spółki.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.