Co można zrobić z majątkiem fundacji w przypadku jej likwidacji?

Czym jest fundacja, jakie kompetencje przypisano fundatorowi?

Na wstępie wskażę, iż fundacja to podmiot całkowicie odrębny od jej fundatora. Co do zasady, fundator nie jest ani fundacją, ani jej organem. Chyba że statut określa go jako organ albo inaczej określa jego uprawnienia. Jednak uprawnienia te nie mogą wchodzić w zakres ustawowych uprawnień zarządu.

Nader często fundator włącza się w dalsze funkcjonowanie fundacji, przyznając sobie w statucie określone kompetencje – prawo powoływania i odwoływania członków zarządu lub rady fundacji, wyrażania zgody na likwidację fundacji bądź zmiany w statucie, czy nawet na wyrażenie zgody na zbycie (nabycie) nieruchomości przez fundację. Wpisuje się to w pewien trend „kopiowania” do statutów fundacji analogicznych uprawnień dla fundatora, jakimi zwykle dysponują wspólnicy w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Takie rozwiązania najczęściej nie budzą wątpliwości, gdyż ustawa o fundacjach zostawia szerokie pole manewru do ustalania takich kwestii właśnie w statucie.

Rozwiązaniem często stosowanym jest uregulowanie „sukcesji” kompetencji fundatora w statucie fundacji. Statut może bowiem przewidywać, że w razie śmierci fundatora na jego miejsce wstępuje osoba uprzednio przez niego wyznaczona albo jego spadkobierca itp. W przypadku fundatora jako osoby prawnej takim rozwiązaniem może być wyznaczenie innej organizacji.

Statut fundacji a „odejście” fundatora

Statut może również upoważnić pozostałe organy fundacji, w tym przede wszystkim zarząd, do podjęcia odpowiednich zmian statutu w sytuacji, kiedy fundator zniknie i tym samym nie będzie mógł wykonać swoich uprawnień. Ten sposób powinien być zwykle w pełni skuteczny, jednak wymaga wcześniejszego zaplanowania – już na etapie ustalania treści statutu przy zakładaniu fundacji lub przynajmniej niezwłocznej zmiany takiego statutu po dostrzeżeniu braku takich rozwiązań. Co jednak w sytuacji przysłowiowej „musztardy po obiedzie”, kiedy brak jest osoby wypełniającej uprawnienia fundatora i statut milczy wobec takiej sytuacji?

Śmierć fundatora nie powoduje ustania bytu fundacji. Ona nadal istnieje. Wszak fundator jest niezbędny tylko do złożenia oświadczenia o powołaniu fundacji i wyposażenia jej w majątek na początek. Tym samym majątek, w jaki fundator wyposażył fundację, oraz majątek, jaki zgromadziła fundacja – pozostaje tylko jej majątkiem. Fundacja nadal prowadzi swoją działalność.

Majątek i środki finansowe fundacji po jej likwidacji

Nie jest możliwe dowolne zadysponowanie majątkiem fundacji w razie jej likwidacji. Statut fundacji teoretycznie powinien wskazywać, co się dzieje z jej majątkiem w razie likwidacji. Nieruchomość, jaką ma fundacja, powinna być zbyta w toku jej likwidacji, a środki rozdysponowane albo według postanowień statutu albo o przeznaczeniu tych środków z uwzględnieniem celów, którym fundacja służyła, powinien orzec sąd. Artykuł 5 ust. 4 ustawy o fundacjach stanowi: Jeżeli w statucie określa się przeznaczenie środków majątkowych fundacji po jej likwidacji, środki te powinny być przeznaczone na cele, o których mowa w art. 1. Na mocy art. 1 ustawy o fundacjach:

Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Majątek i środki finansowe fundacji po jej likwidacji nie mogą być przeznaczone na dowolne cele. Artykuł 5 ust. 1 ustawy expressis verbis stanowi, że muszą to być cele określone w art. 1 ustawy. W praktyce przyjęło się, że fundacje ulegające likwidacji np. wskutek osiągnięcia celu, dla którego zostały ustanowione (art. 15 ust. 1 ustawy), przeznaczają pozostały majątek i środki finansowe na rzecz innych fundacji lub stowarzyszeń prowadzących podobną działalność.

Kiedy o majątku fundacji decyduje sąd?

Na gruncie obowiązującego prawa nie jest możliwe zamieszczenie w statucie fundacji zapisu, zgodnie z którym majątek i środki finansowe fundacji po jej likwidacji zostaną zwrócone fundatorowi lub osobie trzeciej. Fundacja, która w swoim statucie zamieściłaby taki zapis, nie zostanie wpisana przez sąd do Krajowego Rejestru Sądowego, a zatem nie nabędzie osobowości prawnej, a tym samym możliwości zaciągania zobowiązań i nabywania praw (art. 7 ust. 2 ustawy o fundacjach). Sąd dokonuje bowiem wpisu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne, a cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa (art. 9 tejże).

Przyjęte w ustawie rozwiązanie, zgodnie z którym sądy orzekają o majątku fundacji dopiero wtedy, gdy jej statut nie zawiera stosownych regulacji w tym zakresie, wydaje się optymalne. Wspomnieć również wypada, że podobne do zawartego w ustawie o fundacjach rozwiązanie dotyczące przeznaczenia majątku po likwidacji zawierają przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z art. 38 przywołanego aktu majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale walnego zebrania członków (zebrania delegatów) o likwidacji stowarzyszenia. W razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny.

Wniosek: Wracamy do art. 1 i celów fundacji: skoro fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami – to na te cele przeznaczony powinien być majątek fundacji w razie jej likwidacji.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, Dz. U. 1984 Nr 21 poz. 97

2. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach - Dz.U. 1989 nr 20 poz. 104

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.