Rozwiązanie spółki jawnej i podział jej majątku

Rozwiązanie spółki jawnej

Stosownie do Kodeksu spółek handlowych* (K.s.h.):

„Art. 58. Rozwiązanie spółki powodują:

1) przyczyny przewidziane w umowie spółki,

2) jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,d

3) ogłoszenie upadłości spółki,

4) śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,

5) wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,

6) prawomocne orzeczenie sądu”.

Celem jest łatwe i szybkie rozwiązanie spółki jawnej. a więc należy rozwiązać spółkę na mocy uchwały wspólników. Wystarczy spotkanie wspólników i podjęcie odpowiedniej uchwały.

Uchwała o rozwiązaniu spółki powoduje jej rozwiązanie. Wyraża ona wolę wspólników co do rozwiązania spółki oraz zakończenia prowadzenia działalności w tej formie.

Uchwała o rozwiązaniu spółki

Sama uchwała o rozwiązaniu nie powoduje zakończenia działania przez spółkę ani zakończenia jej bytu prawnego. Spółka jest wpisana do KRS i tylko wykreślenie z rejestru kończy jej byt prawny. Samo zaprzestanie działalności przez spółkę nie powoduje ustania bytu spółki, jak też nie powoduje otwarcia likwidacji spółki. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest podjęcie odpowiednich działań stosownie do K.s.h.

Pojęcie rozwiązania spółki jest czymś innym niż jej likwidacja czy ustanie. Rozwiązanie spółki prowadzi do zakończenia jej działalności. Zakończenie działalności przeprowadza się poprzez postępowanie likwidacyjne, które nie jest obowiązkowe.

K.s.h. stanowi, że w przypadkach określonych w art. 58 należy przeprowadzić likwidację spółki, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki (art. 67 § 1).

Przepis ten pozwala na ustalenie w uchwale innego niż likwidacja trybu zakończenia działania spółki po jej rozwiązaniu. Sposób ten musi być określony w uchwale wspólników.

Uzgodnienia wspólników co do innego sposobu zakończenia działalności spółki muszą uwzględniać zaspokojenie ewentualnych wierzycieli. Jeżeli nastąpi zakończenie działalności spółki bez jej likwidacji, a wierzyciele spółki nie zostali zaspokojeni, to wspólnicy odpowiadają za te zobowiązania.

Rozwiązanie spółki jawnej w inny sposób niż w drodze likwidacji

Rozwiązanie spółki jawnej w inny sposób niż w drodze likwidacji wymaga:

1. Uchwały wspólników o rozwiązaniu spółki – nie jest wymagana forma aktu notarialnego.
2. Uzgodnienia przez wspólników rozwiązania spółki w inny sposób, tj. bez likwidacji – najlepiej w drodze uchwały wspólników.
3. Ustalenia tego innego sposobu, w tym zaspokojenia wierzycieli, postępowania co do samochodu w leasingu, ewentualnie podziału zobowiązań spółki oraz podziału majątku spółki pomiędzy wspólników albo jego zbycia i przeznaczenia środków na zaspokojenie wierzycieli, a w razie niewystarczającej ilości środków ustalenia sposobu zaspokojenia wierzycieli po rozwiązaniu i wykreśleniu spółki z KRS.
4. Wskazania podmiotu (osoby) – przechowawcy ksiąg i dokumentów rozwiązanej spółki. Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki należy oddać na przechowanie wspólnikowi lub osobie trzeciej na okres nie krótszy niż pięć lat. W przypadku braku zgody wspólnika lub osoby trzeciej przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy. Należy przewidzieć odpowiednią kwotę na pokrycie kosztów przechowywania.
5. Zgłoszenia wniosku o wykreślenie spółki z KRS.
6. Zgłoszenia zaprzestania wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem VAT.
7. Ewentualne zakończenia pracy kasy fiskalnej (zgłoszenie do US).

Czy wystąpienie wspólnika powoduje likwidację spółki?

Rozwiązanie spółki należy odróżnić od wystąpienia wspólnika. To ostatnie jest zdarzeniem prawnym powodującym, że wspólnik traci swoje członkostwo w spółce, ale spółka istnieje dalej. Natomiast rozwiązanie spółki jest zdarzeniem odnoszącym się do wszystkich wspólników i spółki. Ustawodawca po raz kolejny zastosował dziwną konwencję językową, która wymaga objaśnienia. Sformułowanie „rozwiązanie spółki”, zamieszczone w art. 58 i 84 § 2 K.s.h., użyte zostało we wskazanych przepisach w różnych znaczeniach. W art. 58 mowa jest nie tyle o rozwiązaniu spółki, ile o przyczynach powodujących wszczęcie postępowania likwidacyjnego, a w konsekwencji rozwiązanie spółki (por. J. Frąckowiak, Pojęcie, powstanie i ustanie podmiotowości gospodarczej. Zagadnienia cywilnoprawne, Rejent 1998, nr 5, s. 50). Dokonuje się również rozróżnienia terminologicznego, tj. wyodrębnia pojęcia „rozwiązanie spółki” i „ustanie spółki” (J. Szwaja [w:] Kodeks, 2006, t. I, s. 469). Skutek w postaci ustania spółki nie musi jednak nastąpić (por. między innymi art. 59, 64 § 1, art. 583 K.s.h.). Z kolei w art. 84 § 2 K.s.h. mowa jest o rzeczywistym rozwiązaniu spółki. Możemy wyróżnić bezwzględne przesłanki rozwiązania (art. 58 pkt 6, tj. wydanie prawomocnego orzeczenia, które zawsze spowoduje rozwiązanie) i przesłanki względne. Dotyczy to również ogłoszenia upadłości, gdyż postępowanie może zakończyć się układem czy z innych przyczyn być uchylone lub umorzone. Podstawowym skutkiem zaistnienia przyczyn rozwiązania jest wszczęcie procesów likwidacyjnych, nawet jeżeli następuje podział majątku in natura.

Czynności podejmowane w stosunku do spółki jawnej nie są różnicowane ze względu na źródło jej powstania (powstanie w drodze zawartej umowy oraz przekształcenia spółki cywilnej).

Od wejścia w życie przepisów Kodeksu spółek handlowych, wprowadzających wyraźną podmiotowość prawną spółek osobowych, wykreślenie podmiotu prawa bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego jest według mnie niedopuszczalne. Wyłączam tu sytuację, gdy rozwiązanie spółki następuje bez klasycznego przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego poprzez podział środków in natura. Musi to jednak wynikać wyraźnie z umowy spółki. Jednakże i w tym przypadku przed wykreśleniem z rejestru musi nastąpić rozliczenie między wspólnikami.

Przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego 

Konieczność przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego potwierdzają orzeczenia Sądu Najwyższego, a także wyraźne wypowiedzi doktryny, odnoszące się do spółek kapitałowych (por. orzeczenie SN z dnia 18 stycznia 1994 r., III CZP 178/93, OSN 1994, nr 7-8, poz. 154; czy ostatnio postanowienie SN z dnia 29 czerwca 2001 r., I CZ 73/01, OSNC 2002, nr 3, poz. 35; postanowienie z dnia 5 grudnia 2003 r., IV CK 256/02, Mon. Praw. 2004, nr 1, s. 2).

Brak jest aktualnych orzeczeń co do spółek osobowych, ale uważam, że postępowanie powinno być analogiczne wobec spółek mających podmiotowość prawną. Przemawia za tym szereg argumentów. Począwszy od zdolności prawnej (których spółki osobowe były poprzednio pozbawione), poprzez wyodrębnioną od wspólników masę majątkową, realizowanie określonych celów gospodarczych itd. W odniesieniu do spółek kapitałowych ustawodawca postanowił o przyjęciu konstrukcji nieważności spółki (art. 21 K.s.h.) z enumeratywnie wskazanymi przyczynami rozwiązania spółki przez sąd. Przyjęcie tej konstrukcji było następstwem implementacji art. 11 i 12 pierwszej dyrektywy z 1968 r. Brak stosownych rozwiązań wobec spółek osobowych oznacza, że sąd nie ma prawa uznać spółki za nieważną, tj. nie może orzec o wykreśleniu wpisanej spółki do rejestru. Taka konstrukcja jest dopuszczalna tylko wobec spółek kapitałowych i to po spełnieniu warunków z art. 21 K.s.h.

Wspólne natomiast jest – dla obu typów spółek – to, że w przypadku jeżeli zajdą stosowne okoliczności przewidziane przez przepisy prawa, sąd może orzec o rozwiązaniu spółki, co należy rozumieć jako wszczęcie postępowania likwidacyjnego w następstwie zajścia przyczyny rozwiązania. Nie można natomiast przyjąć automatycznego rozwiązania spółki poprzez jej wykreślenie z rejestru. Tego typu czynności podjęte przez sąd są rażącym naruszeniem prawa.

Wykreślenie spółki z KRS

Sąd może orzec o rozwiązaniu spółki (a nie o wykreśleniu jej z rejestru) na żądanie każdego ze wspólników (art. 63 § 1 K.s.h.). Sąd może wyłączyć wspólnika (art. 63 § 2 K.s.h.). Jednakże istnienie spółki jest dobrem większym niż jej rozwiązanie, o czym świadczy choćby art. 66 K.s.h. czy art. 64 K.s.h. Kodeks spółek handlowych nie zna instytucji wykreślenia z rejestru funkcjonującego podmiotu bez przeprowadzenia likwidacji (podziału in natura w spółkach osobowych). Co więcej, przepisy ustawy o KRS, w tym art. 12, nie mogą unicestwiać funkcjonowania organizmu gospodarczego, choćby wpis był wadliwy. Wykreślenie wpisu, o którym mowa, może dotyczyć każdego wpisu, ale nie takiego, który niweczy funkcjonowanie podmiotu prawa. Do tego konieczna jest szczególna procedura, a taka określona jest w Kodeksie spółek handlowych. Uważam, że art. 12 ustawy o KRS nie jest podstawą wykreślenia spółki jawnej z rejestru. Nie mają tu znaczenia ewentualne błędy popełnione przez sąd, bowiem wpis ma w takim przypadku niewątpliwie sanujący charakter. Przedstawione wnioskowanie związane jest również z sytuacją, w której wpis nastąpił w wyniku podjętych wadliwie czynności. W każdym przypadku podmiotu wpisanego do KRS nie jest możliwe wykreślenie go jako organizmu gospodarczego, podmiotu prawa bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego (wyjątkiem w tym zakresie są jedynie przepisy art. 25a-25e ustawy o KRS przewidujące możliwość wykreślenia z rejestru tzw. martwych podmiotów – zob. komentarz do art. 270).

Wszczęte postępowanie likwidacyjne może być przerwane, jeżeli wszyscy wspólnicy zdecydują się na utrzymanie spółki, o ile należy to do ich kompetencji.

Przyczyny rozwiązania spółki

Przyczynami przyszłego rozwiązania spółki mogą być: przyczyny przewidziane w umowie spółki, jednomyślna uchwała wspólników, ogłoszenie upadłości spółki, śmierć wspólnika lub utrata jego podmiotowości prawnej (chyba że zachodzą warunki z art. 59, 64, 583 K.s.h.), ogłoszenie upadłości wspólnika, wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela, prawomocne orzeczenie sądu (art. 63 § 1 K.s.h.), zmniejszenie się liczby wspólników do jednego, jeżeli nie nastąpi przekształcenie spółki jawnej. Rozwiązanie spółki powoduje również jej połączenie z innymi spółkami osobowymi (powstaje spółka kapitałowa – art. 491 § 2), a także połączenie ze spółką kapitałową (art. 491 § 1 K.s.h.). Spółka jawna nie może być spółką przejmującą, w związku z czym ulega ona wykreśleniu z rejestru. Przy łączeniu przez fuzję, spółki łączące się są wykreślane z rejestru.

Wspólnicy mogą założyć, że spółka będzie trwała tylko w określonych okolicznościach. Zaistnienie niektórych sytuacji stanowi przyczynę rozwiązania. Można tu wymienić upływ czasu, gdy zawarto umowę na czas określony, nadejście zdarzenia wskazanego w umowie spółki (na przykład wyprodukowanie określonych ilości towarów, podjęcie działalności konkurencyjnej przez więcej niż połowę wspólników). Przyczyną rozwiązania będzie również zaprzestanie realizacji wspólnego celu wyznaczonego przez wspólników.

Wspólnicy jednomyślnie mogą postanowić w każdym czasie o rozwiązaniu spółki. Problematyczne jest, czy mogą to uczynić większością głosów (zob. A. Witosz, Jednomyślna uchwała wspólników jako przyczyna rozwiązania spółki osobowej, Pr. Sp. 2009, nr 5, s. 2 i n.). Obecnie, zgodnie z regulacją art. 9 K.s.h., jeżeli umowa spółki tak stanowi, można podjąć uchwałę o zmianie umowy spółki przyjmując rozwiązanie spółki większością głosów. Uchwała powinna mieć formę pisemną. Jednakże w przypadku uchwały wspólników zastosowanie mieć będzie art. 58 pkt 2 K.s.h. Wspólnicy mogą przyjąć w umowie podjęcie uchwały większością głosów. W tym przypadku przyczynę taką należy zakwalifikować zgodnie z art. 58 pkt 1 K.s.h. jako tę, która jest przewidziana w umowie spółki.

Problem wypowiedzenia umowy spółki zależy od tego, czy jest ona zawarta na czas oznaczony, czy też nieoznaczony. W pierwszym przypadku należy się opowiedzieć przeciwko możliwości wypowiedzenia umowy spółki, chyba że sama umowa tak stanowi. Umowa spółki jest więc dla wspólnika podstawą do wypowiedzenia spółki. Umowa spółki powinna określać warunki, zasady dopuszczalności jej wypowiadania. W konsekwencji, jeżeli w umowie spółki jest dopuszczalne wypowiedzenie, to mamy do czynienia z rozwiązaniem spółki za zgodą pozostałych wspólników. Wypowiedzenie następuje przez jednostronne oświadczenie woli skierowane do wspólników. Jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony, to wypowiedzenie powinno nastąpić na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.

Każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. W przypadku gdy ważny powód występuje po stronie tylko jednego wspólnika, sąd może, zachowując byt spółki, orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki (art. 63 § 2 K.s.h.). Rozwiązanie spółki może również nastąpić przez przyznanie jednemu ze wspólników – gdy spółka jest dwupodmiotowa – prawa przejęcia majątku spółki (art. 66 K.s.h.).

Wszczęcie postępowania zmierzającego do zakończenia działalności spółki w drodze uchwały wszystkich wspólników

Z dniem 1 kwietnia 2016 r. wszedł w życie dodany do komentowanego przepisu § 2. Uzupełnienie art. 58 K.s.h. zawarte w § 2 odnosi się jedynie do pkt 2 art. 58 § 1 K.s.h., a ponadto tylko w sytuacji, gdy umowa spółki została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy. W takim przypadku możliwe jest wszczęcie postępowania zmierzającego do zakończenia działalności spółki w drodze jednomyślnej uchwały wszystkich wspólników podjętej przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym (por. załącznik nr 6 do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 stycznia 2015 r. w sprawie określenia wzorców dotyczących spółki jawnej udostępnionych w systemie teleinformatycznym; Dz. U. poz. 68; zob. także A. Szumański, Nowelizacja..., op. cit., s. 40, który zwraca uwagę na wątpliwości co do zgodności z Konstytucją delegacji dla Ministra Sprawiedliwości do określenia w rozporządzeniu wzorca uchwały o rozwiązaniu spółki jawnej). W uchwale takiej należy określić dzień rozwiązania oraz rozstrzygnąć kwestię likwidatorów (czy są nimi wspólnicy, czy wybrany jest wariant inny). Podjęcie uchwały w omawianym trybie wymaga wypełnienia stosownego formularza oraz dodatkowo opatrzenia go bezpiecznymi podpisami elektronicznymi weryfikowanymi przy pomocy ważnych kwalifikowanych certyfikatów albo podpisami potwierdzonymi profilem zaufanym ePUAP. Przyjąć więc należy, że uchwała zapada z chwilą opatrzenia formularza stosownymi podpisami elektronicznymi. Uchwała taka równoważna jest uchwale podjętej w formie pisemnej.

* Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r. Nr 94, poz. 1037).

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.